وجه تضمین در اختیار معامله چیست؟ راهنمای کامل و ساده
وجه تضمین یکی از مفاهیم کلیدی در بازار اختیار معامله (آپشن) در بورس ایران است که برای بسیاری از سرمایه‌گذاران، به‌ویژه افراد تازه‌کار، ممکن است کمی پیچیده به نظر برسد. در این مقاله، به زبانی ساده و قابل فهم توضیح می‌دهیم که وجه تضمین چیست، چرا در قراردادهای اختیار معامله استفاده میشود، چگونه محاسبه میشود و چه اهمیتی در بازار مالی ایران دارد.
اختیار معامله چیست؟
قبل از توضیح وجه تضمین، بهتر است مختصری درباره اختیار معامله بدانیم. اختیار معامله (Option) نوعی قرارداد مالی است که به خریدار این حق (نه اجبار) را می‌دهد که دارایی مشخصی (مثل سهام یا کالا) را در آینده با قیمتی از پیش تعیین‌شده (قیمت اعمال) بخرد یا بفروشد. این قراردادها به دو نوع اختیار خرید (Call Option) و اختیار فروش (Put Option) تقسیم می‌شوند.
- اختیار خرید: به خریدار اجازه می‌دهد دارایی را با قیمت مشخصی در آینده بخرد.
- اختیار فروش: به خریدار اجازه می‌دهد دارایی را با قیمت مشخصی در آینده بفروشد.
در این قراردادها، خریدار فقط حق انتخاب دارد و تعهدی ندارد، اما فروشنده موظف است به تصمیم خریدار پایبند باشد. اینجا دقیقاً جایی است که وجه تضمین وارد ماجرا میشود.
وجه تضمین چیست؟
وجه تضمین مبلغی است که فروشنده قرارداد اختیار معامله باید در حساب خود نزد کارگزاری یا بورس بلوکه کند. این مبلغ به‌عنوان نوعی ضمانت عمل می‌کند تا اطمینان حاصل شود که فروشنده به تعهدات خود در قرارداد پایبند خواهد ماند. به عبارت ساده، وجه تضمین مثل یک گرو است که فروشنده می‌گذارد تا اگر خریدار خواست قرارداد را اجرا کند، فروشنده نتواند از زیر بار تعهد شانه خالی کند.
در بازار بورس ایران، وجه تضمین فقط از فروشندگان قراردادهای اختیار معامله (چه اختیار خرید و چه اختیار فروش) دریافت میشود. خریداران نیازی به پرداخت وجه تضمین ندارند، چون آن‌ها تعهدی ندارند و فقط حق انتخاب دارند.
چرا وجه تضمین لازم است؟
فرض کنید شما فروشنده یک قرارداد اختیار خرید هستید. در این قرارداد، شما متعهد شده‌اید که سهام خاصی را با قیمت ۱۰۰۰ تومان به خریدار بفروشید. حالا اگر قیمت سهام در بازار به ۱۵۰۰ تومان برسد، خریدار می‌تواند از شما بخواهد که سهام را با همان ۱۰۰۰ تومان به او بفروشید. این یعنی شما ضرر می‌کنید، چون باید سهام را ۵۰۰ تومان ارزان‌تر از قیمت بازار بفروشید. در چنین شرایطی، ممکن است وسوسه شوید که زیر تعهد خود بزنید و معامله را انجام ندهید. اینجا وجه تضمین وارد عمل میشود تا مطمئن شود شما به قرارداد پایبند می‌مانید.
وجه تضمین:
- جلوگیری از نکول: مانع از این میشود که فروشنده از انجام تعهدات خود سر باز زند.
- حفاظت از خریدار: حقوق خریدار قرارداد را تضمین می‌کند.
- ایجاد اعتماد در بازار: باعث میشود معاملات در بازار مشتقه با اطمینان بیشتری انجام شود.
انواع وجه تضمین در بازار ایران
در بورس ایران، وجه تضمین به دو نوع اصلی تقسیم میشود:
- وجه تضمین اولیه:
- این مبلغ در زمان ثبت سفارش فروش قرارداد اختیار معامله از حساب فروشنده بلوکه میشود.
- معمولاً ۲۰ درصد از ارزش قرارداد است (بر اساس دستورالعمل بورس کالا).
- هدف آن اطمینان از این است که فروشنده توانایی مالی برای شروع تعهد را دارد.
- وجه تضمین لازم:
- در پایان هر جلسه معاملاتی، بورس مبلغ جدیدی به‌عنوان وجه تضمین لازم محاسبه و اعلام می‌کند.
- فروشنده باید حداقل ۷۰ درصد از این مبلغ را در حساب خود داشته باشد. اگر موجودی کمتر از این مقدار باشد، اخطاریه‌ای به نام کال مارجین (Margin Call) دریافت می‌کند و باید حساب خود را شارژ کند یا موقعیت خود را ببندد.
نحوه محاسبه وجه تضمین
محاسبه وجه تضمین در بازار ایران به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله:
- قیمت دارایی پایه: قیمت کنونی سهام یا کالایی که قرارداد روی آن نوشته شده است.
- قیمت اعمال: قیمتی که در قرارداد برای خرید یا فروش دارایی تعیین شده است.
- اندازه قرارداد: تعداد واحدهای دارایی پایه در قرارداد.
- نوسانات بازار: میزان تغییرات قیمت دارایی پایه.
- زمان باقی‌مانده تا سررسید: مدت زمان تا انقضای قرارداد.
محاسبه وجه تضمین توسط آپشن ویو برای کلیه نمادها انجام شده و در دیده بان نمایش داده میشود
چگونه وجه تضمین را مدیریت کنیم؟
برای مدیریت وجه تضمین و جلوگیری از دریافت اخطاریه کال مارجین، فروشندگان باید:
- موجودی حساب را بررسی کنند: همیشه مطمئن شوند که موجودی حسابشان بالاتر از ۷۰ درصد وجه تضمین لازم است.
- ریسک را مدیریت کنند: تعداد قراردادهای فروش را متناسب با توانایی مالی خود انتخاب کنند.
- بازار را رصد کنند: تغییرات قیمت دارایی پایه را زیر نظر داشته باشند، چون ممکن است وجه تضمین لازم تغییر کند.
- از ماشین حساب بورس استفاده کنند: برای محاسبه دقیق وجه تضمین از ابزارهای آنلاین بورس تهران استفاده کنند.
مزایا و چالش‌های وجه تضمین
مزایا:
- کاهش ریسک نکول: وجه تضمین باعث میشود فروشندگان به تعهدات خود پایبند بمانند.
- شفافیت: محاسبات روزانه وجه تضمین لازم توسط بورس، شفافیت را افزایش می‌دهد.
- حفاظت از بازار: این مکانیزم به حفظ سلامت و اعتماد در بازار مشتقه کمک می‌کند.
چالش‌ها:
- نیاز به نقدینگی: فروشندگان باید مبلغ قابل توجهی را بلوکه کنند که ممکن است برای برخی دشوار باشد.
- ریسک کال مارجین: اگر موجودی حساب کافی نباشد، فروشنده ممکن است مجبور به بستن موقعیت خود با ضرر شود.
- پیچیدگی محاسبات: درک نحوه محاسبه وجه تضمین برای مبتدیان ممکن است چالش‌برانگیز باشد.
وجه تضمین در بازار ایران: نکات کلیدی
- فقط برای فروشندگان: خریداران اختیار معامله نیازی به وجه تضمین ندارند، چون تعهدی ندارند.
- سبک اروپایی: در ایران، قراردادهای اختیار معامله به سبک اروپایی هستند، یعنی فقط در تاریخ سررسید قابل اعمال‌اند.
- نقش کارگزاری: کارگزاری‌ها ممکن است شرایط خاص خود را برای وجه تضمین داشته باشند، بنابراین قبل از معامله، قوانین کارگزار خود را بررسی کنید.
- بازگشت وجه: پس از پایان معامله یا اعمال قرارداد، وجه تضمین بلوکه‌شده آزاد میشود و به حساب فروشنده برمی‌گردد.
جمع‌بندی
وجه تضمین در بازار اختیار معامله ایران مانند کمربند ایمنی در خودرو است: شاید در نگاه اول محدودیت به نظر برسد، اما نقش حیاتی در حفظ امنیت و اعتماد در بازار دارد. این مبلغ تضمین می‌کند که فروشندگان به تعهدات خود پایبند بمانند و خریداران با خیال راحت معامله کنند. با درک درست از وجه تضمین و مدیریت مالی مناسب، می‌توانید با اطمینان بیشتری در بازار آپشن فعالیت کنید.
برای اطلاعات بیشتر درباره اختیار معامله و استراتژی‌های معاملاتی، مقالات دیگر ما را در سایت دنبال کنید یا با کارگزاری خود مشورت کنید. اگر سوال یا نظری دارید، در بخش دیدگاه‌ها با ما در میان بگذارید!